Risk Analizi Nedir?
Bir işletmenin faaliyetleri sırasında meydana gelmesi olası potansiyel tehlikeleri tanımlamak ve bunlara ilişkin sakıncaların değerlendirilmesini sağlamak için yapılan çalışma risk analizi olarak adlandırılır. Risk analizi sayesinde beklenen ya da olası riskler ile ilgili kontrol tedbirlerini almak ve önlemlere ilişkin yöntemleri ve esasları sistematik bir şekilde belirlemek mümkün olabilir. Sonuç itibarıyla çalışan sağlığını tehlikeye atan risk unsurları asgari seviyeye indirilebilmektedir.
Bir olay ya da bir olgunun içinde kayıp, zarar, hasar ya da tehlike olmasına yönelik belirsizlik içeren unsurlar risk olarak adlandırılmaktadır. Risk temel olarak tehlikeden kaynaklanabilecek ve zarar doğurabilecek olan ihtimalleri ifade etmektedir. Bir risk unsurunun gerçekleşmesi zararı da beraberinde getirmektedir. Risk ve tehlike genellikle birbirine karıştırılsa da kapsam itibarıyla birbirinden farklı kavramlar olduğu gerçeği göz önünde bulundurulmalıdır.
İş Sağlığı ve Güvenliği ise bir iş yerinde bulunmakta olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı ve işletmeyi etkileyebilecek zarar veya hasar potansiyelini tehlike olarak değerlendirmektedir. Örneklendirmek gerekirse, bir merdivenin üzerinde çalışmak tehlikeli olup merdivenden düşmek risktir.
İSG Risk Analizi Nedir?
Risk analizi, bir iş yerinde çalışma şartlarına ya da işin yürütülmesindeki koşullara bağlı olan çeşitli sakıncaların olasılığı için yapılan tespit çalışması olarak tanımlanabilir. Bu riskler dolayısıyla çeşitli sıklık ve büyüklükte iş kazaları ve meslek hastalıkları ortaya çıkabilmektedir. Risk analizi, iş kazaları ve meydana gelebilecek meslek hastalıklarına karşı alınacak tüm güvenlik tedbirlerini içermektedir.
İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuatı kapsamında iş yerlerinde tehlike oluşturan ya da oluşturma ihtimali bulunan kaynakları ve sakıncalı durumları tespit etmek için risk analizi yapılmalıdır. İSG Risk Analizi ya da Değerlendirmesi olarak bilinen çalışmanın temel hedefi, ilgili risk unsurlarını tespit etmek ve tanımlamak yoluyla neden, sonuç, olasılık ve etki gibi faktörlerin analizini gerçekleştirmektir. Değerlendirme süreci sonucunda risk önceliklerinin belirlenmesi ve güvenliği tehdit eden unsurların kabul edilebilir düzeye indirilmesi sağlanabilir.
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenlik Kanunu ile 2013 yılından itibaren tüm işverenler ve firmalar için İSG risk analizi yaptırma yükümlülüğü getirilmiş bulunmaktadır. Yasal mevzuat kapsamında işletmelerde risk değerlendirmesi yapma zorunluluğu, çalışma şartlarının iyileştirilmesini de mecburi hâle getirmektedir. Böylece belirsizliklerin ve tehlikelerin tespit edilmesi, analiz edilmesi ve ortaya çıkabilecek etkilerin değerlendirilmesi mümkün olmaktadır.
Çalışma sonucunda elde edilen veriler ışığında iş yerlerindeki risklerin ve belirsizliklerin tehdit oluşturma ihtimali ortadan kaldırılabilir. Riskleri tamamen ortadan kaldırmak her zaman mümkün olmamakla birlikte etkileri minimize edilebilir. Söz konusu yasal yükümlülük, tüm mesleklerdeki çalışma alanlarını kapsama özelliğine sahiptir.
Risk Analizini Kim Yapar?
Risk analizinin kimler tarafından yapılabileceği konusundaki yasal yükümlülük, İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğinin 6. maddesinde son derece açık bir şekilde ifade edilmiştir. Bu doğrultuda risk analizinin işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından yapılması gerekir.
Risk analizini yapması gereken ekip aşağıdaki kişilerden oluşabilmektedir:
- İşveren ya da işverenin vekili
- Sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürüten iş güvenliği uzmanları ile iş yeri hekimleri
- İş yerinde çalışmakta olan temsilciler
- İş yerinde görev yapmakta olan destek elemanları
- Tüm birimleri temsil edecek şekilde belirlenmiş olan ve iş yerinde yürütülen çalışmalar, mevcut ya da olası tehlike kaynakları ile ilgili riskler konusunda bilgi sahibi olan çalışanlar
İşveren, ihtiyaç duyulduğu takdirde bu ekiplere destek olmak üzere iş yeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir. Risk değerlendirmesi çalışanlarının koordinasyonu ise işverenin görevlendirmiş olduğu ekip içinden bir kişi tarafından sağlanabilmektedir.
Risk Analizi Nasıl Yapılır?
Risk analizi, temel olarak bir şirketteki kriz yönetimi sürecinin en önemli parçalarından biridir. Riskleri doğru bir şekilde tanımlayarak gerekli önlemleri almak ve çözümler üretmek sayesinde krizler fırsata dönüştürülebilir. Etkili bir risk analizi yapmak için izlenmesi gereken adımlar şu şekilde sıralanabilir:
- Tehlikeleri belirlemek ve değerlendirmek
- Riskleri derecelendirmek ve alınacak önlemleri belirlemek
- Bulguları kaydetmek ve kontrol önlemlerini uygulamak
- Denetleme, gözlemlemek ve gerekli durumlarda iyileştirmeler yapmak
Diğer yandan risk algısının ve bilinç düzeyinin her toplumda farklı olabileceği gerçeği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle ilk olarak iSG hakkında bilgilendirmek ve bilinçlendirmeye yönelik çalışmalar yapmak fayda sağlayabilir. Böylece risk analiz çalışmalarının herkes için anlaşılabilir olması ve süreçlerin en etkin şekilde yürütülmesi sağlanabilir.
Risk analizi süreçlerine yönelik tespit ve planlama aşamaları, aynı zamanda titiz çalışmalar yapılmasını gerektirir. Planlanmayan bir sonuçla karşı karşıya kalınması durumunda maliyet, zaman ve itibar kaybı yaşanabilir. Ölçülü, uygun ve sürdürülebilir bir risk analizi için dikkat edilmesi gereken belli başlı unsurlar şu şekilde sıralanabilir:
- Risk yönetimi yapmak için öncelikle ortaya çıkabilecek tehlikeleri ve belirsizlikler analiz edilmeli ve yol haritası belirlenmelidir. Karşılaşılabilecek olan riskleri önceden berlilemek ve gerekli önlemler almak, risk analizi sayesinde mümkün olabilmektedir.
- İş yerinde birbirinden farklı departmanların mevcut olduğu durumlarda her bölüm için ayrı risk analizi yapılması gerekir.
- Risklerin analiz edilmesi yoluyla ulaşılan veriler doğrultusunda etki büyüklüklerine göre sıralama yapmak ve kontrol amaçlı bir planlama oluşturmak önemlidir.
- Risk mümkünse ortadan kaldırılmalı, değilse etkisinin azaltılarak uygun bir seviyeye inmesi sağlanmalıdır.
- Hazırlanan planlar işveren tarafından uygulamaya konulmalıdır.
- Planlar düzenli bir şekilde takip ederek denetlenmeli ve olası bir aksama durumunda önleyici işlemler gerçekleştirilmelidir.
- Gerekli kişilere konu ile ilgili eğitimler verilmelidir.
Risk analizi metotları, kantitatif ve kalitatif olmak üzere iki farklı kategori altında incelenebilir. Kantitatif diğer bir deyişe niceliksel yöntemlerle olası risk değerlenmelerinin matematiksel olarak hesaplanması mümkündür. Niteliksel analizlerde ise riskin gerçekleşme ihtimali ve etkisi gibi sayısal değerlerin mantıksal metotlarla işlenmesi yoluyla risk oranı belirlenmektedir. Risk analizi yapmak için kullanılabilecek pek çok farklı yöntem bulunmaktadır. İş güvenliğinde kabul gören belli başlı risk analizi metotları şu şekilde sıralanabilir:
- Fine-Kinney analiz metodunda, tehlikenin gerçekleşmesi durumunda insan, iş yeri ve çevrede oluşturabileceği zararın ya da hasarın etkisini değerlendirmek için “Risk = İhtimal x Frekans x Etki” formülü kullanılmaktadır.
- Tehlike ve işletebilme analiz metodu (HAZOP), kimya sektöründe ve kritik sistemlerde kullanılmaktadır. Kazaya neden olabilecek durumları saptamak, analiz etmek ve ortadan kaldırmak için uygulanabilir.
- L tipi matris analiz metodu, tek başına risk analizi yapacak olan analistler tarafından tercih edilebilecek basit bir yöntemdir. Acil önlem alınması gereken tehlikeleri tespit etmek için kullanılır.
- Neden-sonuç analiz metodu, istenmeyen sonuçların hangi sebeplerden meydana geldiğini belirlemek için kullanılır. Balık kılçığı şeklinde olması nedeniyle balık kılçığı diyagramı olarak da bilinir.
- İş güvenlik analiz metodu, iyi tanımlanmış işlerde ve görevlerde uygulanabilecek dört aşamalı bir metottur. Yapı, tehlikeleri belirleme, risk analizi ve güvenlik ölçüsü olarak incelenmektedir.
Risk Analizi Kaç Yılda Bir Yapılır?
Şirketlerin kuruluşundan itibaren risk değerlendirmesinin yaptırılmış olması bir gereklilik, aynı zamanda yasal bir yükümlülük olarak bilinmektedir. Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli iş yerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenmelidir.
