İş Sağlığı ve Güvenliği Nedir?
İşyerinde işin yürütülmesi esnasında çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak, mevcut sağlık ve güvenlik şartlarını optimize etmek amacıyla gerçekleştirilen sistemli ve bilimsel çalışmalar iş sağlığı ve güvenliği (İSG) olarak tanımlanabilir.
WHO yani Dünya Sağlık Örgütü, iş sağlığı ve güvenliğinin temelini oluşturan sağlık ve güvenlik kavramlarını net bir şekilde tanımlamıştır. Bu kapsamda sağlık; ruhsal, fiziksel ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlini ifade eder. Güvenlik kavramı ise ölüm, yaralanma, meslek hastalığı, ekipman kaybı ve çevre tahribatına yol açabilecek risklerin minimize edildiği durumları tanımlar.
İş sağlığı ve güvenliği; çalışanların sağlığının ve güvenliğinin en üst seviyede tutulmasını, hizmetin ya da üretimin devamlılığını ve işletmenin acil durumlara karşı hazırlıklı olmasını hedefleyerek odağında en önemli değer olan insanı bulundurur.
İşyerlerinde çalışanların sağlığı ve güvenliği gerek işçi gerek işveren açısından hayati öneme sahiptir. Buna bağlı olarak iş sağlığı ve güvenliği kavramının günümüzde en önemli konulardan biri olduğu ifade edilebilir.
İş sağlığı ve güvenliği temel olarak işyerlerinde çalışanların zihinsel, fiziksel ve duygusal sağlıklarını koruma amacı taşır. Çalışanların potansiyel risklere karşı korunması ve olası kazaların önlenmesi amacıyla alınan tedbirler iş sağlığı ve güvenliği kapsamında yer alır. Bu yaklaşım hem bireylerin sağlığı ve güvenliği hem işyerinin genel verimliliği ve kalitesi açısından önemlidir.
İşçi sağlığı, işyerlerinde çalışan her bir bireyin sağlığını ön planda tutan bir disiplin olma özelliğine sahiptir. Bu disiplin aynı zamanda çalışanların zihinsel, ruhsal ve fiziksel sağlığını korumaya odaklanır. Yapılan işin doğasından, kullanılan malzemelerden ya da çalışma koşullarından kaynaklanan potansiyel riskleri tespit ederek söz konusu riskleri minimize etmeye odaklanır. Çalışanların daha sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamında bulunmasını hedefleyen bu yaklaşımın diğer bir amacı da, olası iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemektir.
İş Güvenliği Nedir?
Çeşitli alanlarda faaliyetlerini sürdürmekte olan işyerlerinde mevcut durum ve çalışma koşullarında yürütülmekte olan faaliyetler sırasında tahmin edilen ya da aniden ortaya çıkabilecek bazı risklerin olduğu açıkça kabul edilmesi gereken bir gerçektir. Bu risklerin gerçekleşmesi sonucu, telafisi olmayan birtakım olaylar yaşanabilir. Bu tür zararları önlemek ya da mümkün olduğunca azaltmak için iş güvenliği çalışmalarından faydalanılması söz konusu olabilir.
Son derece kapsamlı bir süreç olan iş güvenliği; çalışanlara işyerinde sağlıklı bir ortam sağlanması, çalışanların çalışma ortamının olumsuz etkilerinden korunması, iş ve işçi arasında en üst düzeyde uyumluluğun sağlanması, oluşabilecek risklerin tamamen ortadan kaldırılması veya olası zararların mümkün olduğunca azaltılması, oluşabilecek maddi ve manevi zararların ortadan kaldırılması; tüm bunların sonucunda ise çalışma ve üretim alanlarındaki verimliliğin artırılması amacıyla yürütülen çalışmaları içermektedir.
İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amacı
Farklı sektörlerde faaliyet göstermekte olan işletmelerde yaşanan iş kazaları nedeniyle sakatlık ve ölüm gibi ciddi durumların ortaya çıkması riski vardır. Bu durum iş sağlığı ve güvenliğine verilen önemin giderek artmasına ve toplumda bir farkındalık oluşmasına neden olmuştur. İş sağlığı ve güvenliği temel olarak çalışanların korunması amacıyla yapılan uygulamalarla incelemelerin yürürlükteki kanun ve yönetmeliklerle desteklenmesi süreci olarak tanımlanabilir.
İş sağlığı ve güvenliğinin amacı; çalışanların işyerindeki güvenliğini sağlamak, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamına sahip olmaları için gerekli önlemleri almaktır. Teknolojide yaşanan sürekli değişim ve gelişim sonucunda işletmelerdeki iş yükü azalmakta ve iş süreçlerinin farklı şekillerde yürütülmesi söz konusu olmaktadır. Ancak, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin gerekli önlemlerin alınması hiçbir koşulda ihmal edilmemelidir.
İş sağlığı ve güvenliği bünyesinde; işyerlerindeki iş süreçlerinin sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesiyle bağlantılı olarak ortaya çıkan tehlikelerden ve çalışanların sağlığını olumsuz şekilde etkileme riski bulunan şartlardan korunmak, güvenli bir iş hayatı sağlamak için kapsamlı çalışmalar gerçekleştirilir. Bununla birlikte iş güvenliği hem çalışanı hem de işyerini, bağlı kuruluşları ve işin gerçekleştiği çevreyi korumak açısından önemlidir.
İş güvenliği işyerlerinde yapılan işler sırasında ya da bu işlerden dolayı yaşanması olası iş kazası riskini mümkün olduğunca azaltmaya, çalışma ortamına bağlı olarak yaşanabilecek sağlık sorunlarını önlemeye ve meslek hastalığına neden olabilecek işlere ilişkin önlemler almaya odaklandığından son derece önemlidir. İş güvenliği kavramı sadece işyeriyle alakalı değildir. Aynı zamanda dünya genelinde ücretli ya da ücretsiz bir şekilde yapılan tüm işleri kapsar. İş güvenliği prosedürleri sayesinde kişinin bir işe başlamadan önceki ve işi bitirdikten sonraki sağlık durumunun aynı olması sağlanır. Bunu sağlamak için her iş özelinde farklı iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine gereksinim duyulur.
Bununla birlikte iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının sadece çok ağır ya da tehlikeli olarak ifade edilen işleri kapsadığı gibi yanlış bir izlenim oluşmamalıdır. İş sağlığı ve güvenliği, her çalışma alanında ve meslekte yani hayatın her alanında insan sağlığının bozulmasını önlemek ve çalışma ortamlarını daha ergonomik hâle getirmek için uygulanmalıdır. Bunu sağlamak için ise işverenler, sektörel iş güvenliği uzmanlığı sertifikasına sahip iş güvenliği uzmanlarını işyerlerinde görevlendirmelidir.
İş Güvenliğinden Kimler Sorumludur?
Ülkemizde yürürlükte olan 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 4. maddesi uyarınca çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamak işverenin yükümlülüğündedir. Bu kapsamda işverenin yükümlülükleri şu şekilde sıralanabilir:
- Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil olmak kaydıyla her tür tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin temin edilmesi, sağlık ve güvenlik önlemlerinin değişen şartlara uygun bir hâle getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapmak.
- İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek ve uygunsuz durumların giderilmesini sağlamak.
- Risk değerlendirmesini yapmak ya da yaptırmak.
- Çalışanlarını görevlendirirken çalışanın sağlık ve güvenlik yönünde işe uygunluğunu göz önünde bulundurmak.
- Yeterli bilgi ve talimat verilen çalışanlar dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike taşıyan yerlere girmemesi için gerekli önlemleri almak.
İşveren yukarıda sıralanan genel yükümlülüklerinin yanı sıra özel yükümlülüklerini de yerine getirmelidir. İşverenin özel yükümlülükleri ise şu şekilde sıralanabilir:
- Olası risklerden kaçınmak.
- Kaçınılması mümkün olmayan riskleri doğru bir şekilde analiz etmek.
- Mevcut risklerle kaynağında mücadele etmek.
- İşi kişilere uygun hâle getirmek için işyerinin tasarımıyla iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim ekipmanı seçimi konusunda özenli olmak. Özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenlik üzerindeki olası olumsuz etkilerini önlemek, önlenemediği durumlarda ise minimize etmek.
- Teknik gelişmelere uyum sağlamak.
- Tehlikeli olanın, tehlikesiz ya da daha az tehlikeli olanla değiştirilmesini sağlamak.
- Teknoloji, çalışma şartları, iş organizasyonu, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamıyla ilgili faktörlerin etkilerini göz önünde bulunduran tutarlı, kapsalı ve genel bir önleme politikası geliştirmek.
- Toplu korunma tedbirlerine göre kişisel korunma tedbirlerine öncelik vermek.
- Çalışanlara uygun talimatları vermek.
Aynı zamanda işveren iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin eksiksiz bir şekilde sunulması için çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ile on ve üzeri çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta bulunan işyerlerinde diğer sağlık personelini görevlendirmelidir.
